Geçen haftaki postumda yeni TÜİK verileri üzerinden 2010 sonrası gelir dağılımındaki değişimi değerlendirmiş; 2010-2017 arasında Türkiye’de en çok gelirleri en çok artan kesimlerin en zengin ve en fakir kesimler olduğuna dikkat çekmiştim (Merak edenler için post bu linkte).
Öncelikle şunu söyleyeyim… Bazıları diyeceğime kızabilir, ama “AKP dönemindeki büyümeden halk faydalanmadı” tezi doğru değil. Fakat 2010 sonrası, özellikle 2014-2017 döneminde büyümeden en çok faydalananların en zengin kesimler olduğu doğru. Bunun yanında 2010 sonrasında gelirleri en az artanlar ise eğitimli beyaz yakalı çalışanlar.
Yani Türkiye’deki gelir dağılımını son dönem için şöyle özetleyebiliriz: Sermaye sınıfı ve müdür/yönetici kesimi Türkiye’nin geneline göre zenginleşirken, emekçi kesimlerin kendi aralarındaki gelir farkları kapandı. Aşağıda, 2012-2017 için farklı meslek gruplarındakilerin ortalama gelirlerindeki yüzde büyümeyi gösteren Grafik 1 de bu argümanı destekliyor[1][2].
Grafik 1’e göre 2012-2017 arası sermaye sınıfı ve üst düzey müdür/yönetici kesimini kapsayan ‘yöneticiler’ grubunun ortalama reel geliri %33.6 ile diğer kesimlerin gelirlerinin çok üzerinde büyümüş. Ortalama geliri ikinci en fazla artan ise %28.5 ile ‘nitelik gerektirmeyen işlerde çalışanlar’. Bunun yanında eğitimli beyaz yakalıların içinde bulunduğu ‘profesyonel meslek mensupları’nın ortalama reel geliri 5 senede sadece %5.7 artmış. Bu durum görece eğitimli vasıflı çalışanlar ve vasıfsız çalışanlar arasındaki gelir farkının kapandığına işaret ediyor.
Son üç yıla, yani 2014-2017 yıllarına baktığımızda ise ‘profesyonel meslek mensupları’nın ortalama reel gelirinin sadece %0.9 arttığını görüyoruz (Grafik 2). Ayrıca bu dönemde sanayideki ara elemanları kapsayan ‘teknisyenler, teknikerler ve yardımcı profesyonel meslek mensupları’ grubundakilerin de reel geliri de çok az, sadece %1.7 artmış. Yine ara elemanlardan oluşan ‘tesis ve makine operatörleri ve montajcılar’ grubundaki gelir artışı %7.6 ki, bu rakam üç yılda ortalama geliri %15.4 büyüyen ‘nitelik gerektirmeyen işlerde çalışanların’ sadece yarısı.
Ayrıca ‘nitelik gerektirmeyen işlerde çalışanlar’ gelirleri en çok artan ikinci meslek grubu olmuş. Kuşkusuz bu durum, 2014 ve 2017 arasında reel net asgari ücretin %25.4 artması ile oldukça ilişkili. Aslına bakarsanız AKP dönemi boyunca asgari ücretin trendi hem ortalama ücret, hem de kişi başına milli gelirdeki artışın üzerinde oldu. Fakat 2016 seçimi öncesindeki ‘asgari ücreti yükseltme’ yarışı sonrasında net asgari ücretin 1300 TL olmasının (2017’de bu artışın bir kısmı enflasyonla erise de), ‘nitelik gerektirmeyen işlerde çalışanların’ gelirinin artmasında büyük payı var.
Asgari ücretteki artış, gelir dağılımını düzelmek gibi olumlu bir etki yapmasının dışında, görece düşük eğitimli kesimlerden oy alan AKP iktidarının kendi seçmen kitlesinin konsolide etmesi açsından da işlevsel. Fakat 2014-2017 dönemindeki en büyük gelir artışı %28.1 ile ‘yöneticiler’ grubuna ait. Yöneticilerin gelirinin diğerlerinden çok daha fazla artmasında artan enflasyonun reel ücretleri baskılamasının yanında, iktidarın OHAL bahanesiyle sendikaların hareket alanını kısıtlamasının önemli bir payı var. Malum Cumhurbaşkanı Erdoğan, bizatihi kendisi iş dünyasına yaptığı konuşmada “OHAL’i biz iş dünyamız daha rahat çalışsın diye yapıyoruz. Grev tehdidi olan yere biz OHAL’den istifade ederek anında müdahale ediyoruz” demişti.
Ayrıca yöneticiler grubundaki gelir artışı eğitimin getirilerindeki farklardan; yani yöneticilerin çoğunlukla üniversite mezunu olması ve üniversite mezunlarının göreli gelirlerinin artmasından kaynaklanmıyor. Bunu da 2010-2017 ve 2014-2017 dönemleri için, farklı eğitim seviyesindekilerin ortalama gelirindeki yüzde değişimi gösteren Grafik 3’ten görebiliriz. Grafik 3’e göre üniversite mezunu olmanın gelir yönünden ek getirisi düşmüş, çünkü üniversite mezunlarının ortalama gelirleri en az büyümüş. Yani yöneticilerin gelirinin en çok büyümüş olması eğitim ile ilgili değil tamamen sınıfsal faktörlere dayanıyor.
Ayrıca Grafik 3’e göre 2010-2017 arasında eğitimli ve eğitimsiz nüfusun gelirleri açık bir şekilde yakınsamış. Bu dönemde ortalama reel gelirleri en çok büyüyenler %41.7 ile okuryazar olmayanlar ve %45.1 ile bir okul bitirmemiş okuryazarlar. Bu grupları sırayla lise altı eğitimliler (ilkokul, ortaöğretim mezunları) ve lise mezunları takip ediyor. Yine üç yıl için (2014-2017) gelirleri en az büyüyenler lise ve yükseköğretim mezunları. Bu veriler, son dönemde vasıflı ve vasıfsız emekçilerin kendi içindeki gelir eşitsizliğinin azaldığı tezini destekliyor.
Fakat bu gidişatın ekonomik kriz ortamı ve hızla artan enflasyon nedeniyle devam etmesi zor. Daha şimdiden 2018 için olan 14.2% asgari ücret zammı, Yeni Ekonomi Programı %20’lerin üzerinde olan enflasyon tahminin bile altında kaldı. Yüksek enflasyon ve kriz baskısı altında, pazarlık gücü en düşük olan vasıfsız emekçilerin reel ücretlerinin düşmesi çok sürpriz olmaz. Ayrıca bu siyasi ortamda, hele ki Devlet Denetleme Kurulu’na tanınan büyük yetkilerle sendikalar da vesayet altına alınmışken, gelir dağılımı kriz döneminde ciddi şekilde bütün emekçi kesimlerin aleyhine bozulacaktır. Bir de tabii McKinsey denetimindeki kemer sıkma politikaları kurumu Kamu Maliyesi ve Dönüşüm Ofisi’nden, emekçi sınıfının çıkarını gözetecek bir tasarruf programı çıkması çok zor.
Bu tartışmanın detayına bir başka postta devam edeceğim.
Notlar
[1] Grafiklerdeki bütün rakamlar, TÜİK verisine dayalı tüketici fiyatlarından arındırarak yaptığım kendi hesaplamalarıma dayanıyor.
[2] TÜİK’in meslek gruplarına göre ortalama gelirleri 2012 sonrası için açıklaması nedeniyle, grafik 2012-2017 dönemindeki değişimi gösteriyor. Lakin grafik gene de geçen postta tartıştığımız 2010-2017 döneminde ne olmuş olabileceğine dair ciddi bir fikir veriyor.
Cem Oyvat 